انگیزه ایجاد لار دقیقاً مشخص نیست. اولین تاریخی که از لار ذکری به میان آورده است، تاریخی طبری (جلد اول ص 820) است که از لار بنام (الار) نام برده و حکایت می کند که چگونه شاهنشاه اردشیر ساسانی بر سرزمین پر نعمت الار که خاک کشور ایران بوده و به دست دشمنان وی تقسیم شده بود تسلط می یابد که با گذشت زمان خذف حرف (ا) از کلمه الار بعید به نظر نمی رسد. ظاهراً این شهر از طرف کیخسرو و به گرگین کیلاد پهلوان تاریخی سلسلهء کیانی تفویض شده است و فرزندان گرگین تا قرنها در این ناحیه حکومت داشته اند و سلسلهء محلی پادشاهان میلادی را تشکیل داده اند. این شهر در زمان ساسانیان به علت واقع شدن آتشکده فرنبغ در روستای کاریان مورد توجه بوده است. حمدالله مستوفی اولین تاریخ دانی است که از این شهر اسم برده و می گوید: مردم لار بیشتر تاجر میباشند و سفر بحرو بر می کنند. در قرن 16 و 17 میلادی سکه نقره ای ضرب می شده که در سواحل خلیج فارس و هند رواج داشته و چون این سکه ابتدا در لار ضرب می شده به لارین شهرت یافت. این سکه از نقره های عالی و در نهایت با ظرافت ضرب می شده و 9/4 گرم وزن داشت و به علت جنس نقره اش بسیار صیقلی و جلادار و شکل آن شبیه قلم و در حدود چهار بند انگشت طول داشت و دو سر آن به هم وصل می شد پس از تصرف لارستان به دست شاه عباس این سکه ها از رونق افتاد ولی در هندوستان همچنان رواج داشت. سرزمين لاردرآغازتحت عنوان «لاد» شناخته مي شد ولاد يعني اساس و بنياد هرچيز.1

علاوه بر اين «لاد» نام يكي از پسران حكام قديم پارس بوده است .او اين شهررا بنانهادو بدين ترتيب نام خويش را در منطقه به ياد گار گزارد.دريكي از چاپهاي شاهنامه فردوسي اين بيت آمده است :

سپاهان به گودرز كشواد داد به گرگين ميلاد هم «لاد» داد

تغيير شكل حرف «د» به «ر» يكي از تغييرات خيلي دقيق در زبان ارمني، لهجه هاي درياي خزرو گويش تاتي مي باشد.

در ميان انبوه منابع تاريخي ، كهن ترين نوشته اي كه در آن ازلارياد شده است مي توان از «كارنامه اردشير بابكان» كه بي شك ازادبيات اصيل دوره ساساني و احتمالاً متعلق به عصر انوشيروان ميباشد نام برد.دراين كتاب نام لاربصورت «كلال» ضبط شده است .طبري مورخ بزرگ قرون اوليه اسلامي بنا به استناد (خداي نامه )در كتاب (تاريخ الرسل و الملوك )مورخ بعدي است كه به طور اجمال از لشكركشي اردشير به «الار» صحبت رانده است.

ضبط نام «لار» بين مورخين قرون اوليه اسلامي مختلف آمده و به اشكال گوناگون : كجاران ، كلال ، الار، ايراهستان ، خوزيهراستان ، خوجهراستاق ثبت شده است.

الار، نام يكي از دهكده هاي باستاني و ساحلي منطقه هزو و سيف يا اراسيف بوده كه رقيب اردشيردرآنجا زندگي مي كرده است امروزه در بخش اوز روستايي بنام «گلار» وجود دارد كه ممكن است با «گولار» كه «نولدكه» آلماني در ترجمه كارنامك ازآن نام مي برد بي ارتباط نباشد.

اين سرزمين پهناوررا، كيخسرو9 به گرگين10بخشيد و او رهسپارلارگرديد . بدين ترتيب سلسله پادشاهان مستقل و نيمه مستقل ميلادي در لار بنا نهاده شد.

حكام لار ازنژاد گرگين ميلادند كه در عصر كيان به حكومت لار منصوب شده بودند .ازآن تاريخ اولاد او درآن ولايت حاكم و فرمانروا بوده و در زمان ملوك الطويفي بيش از پيش اقتدار يافته اند.6

به نظر مي رسد كه مسلمان شدن مردمان اين ناحيه قرنها پس از غلبه اسلام صورت گرقته و تامدتهاي مديد مسكن زرتشتيان و محل عبور ايشان از ايران به طرف هندوستان بوده است . يكي از دلايل اين امر بر پا بودن آتشكده آذر فرنبغ «آتشكده كاريان» تا قرن چهارم هجري است .

تا قرن پنچم هجري جاده باستاني تجارت جنوب به بندر آبادان سيراف از يكسو و ازطرف ديگر از طريق داراب به كرمان و سواحل جنوبي آن ختم مي شده است و منطقه لارستان به همين دليل در خلا سياسي ، تجاري و بدور از درگيري هاي سياسي داخلي ايران بزرگ تحت سلطه پادشاهان محلي خويش به موجوديتش ادامه مي داده است و همين امر دليل اصلي عدم ضبط نام اين منطقه در نوشته هاي جغرافيايي قرون اوليه اسلامي است .

با افول شهر سيراف ، راه تجاري از طريق لار دوباره جلب توجه نموده و موقعيت سياسي آن را بالا برد ولارستان در اوايل قرون وسطي با حفظ استقلال سياسي خويش در حاكميت سلاجقه اهميت خود را به عنوان يك منطقه مهم در ايران حفظ كرد.

همان طور كه گفته شد پس از ظهور دين مبين اسلام به دليل وجود «آتشكده كاريان»آذر فرنبغ قرنها طول كشيد تا نور اسلام در اين شهرتابيدن گرفت . ولي مردم متمدن و انسان دوست لارستان خيلي زود با اين دين بزرگ پيوند ناگسستني بستند، به طوري كه در قرون بعد لارستان نخستين خاستگاه حكومت عدل اسلامي شد و قيام سيد عبدالحسين مجتهد لاري در اين زمينه شهرت جهاني دارد . علاوه بر آن نيز مي توان از خنثي كردن شورش هاي به پا خواسته در كناره هاي خليج فارس و جنگ با پرتقالي ها و برتري بر آنان را نام برد.

در ارديبهشت سال 1339شمسي زلزله ويران كننده اي شهر لار را لرزاندو بسياري از محلات و خانه هاي آن را ويران كرد.در همان سال به همت افراد خير سازمان شير و خورشيد و موسسه هاي داخلي و بين المللي در 3 كيلومتري جنوب شهرقديم ، شهرجديد ، به وسعت اوليه صد هكتار طراحي و طبق نقشه يك شركت اروپايي ساخته شد.

لار امروز شامل دو قسمت نزديك به هم است و به عبارتي شهرقديم و شهرجديد در كنار هم لار را مي سازند.

شهرقديم آن كه داراي كوچه هاي تنگ و باريك و داراي خانه هاي خشتي و كاهگلي است كه بيشتراين خانه ها و كوچه ها پس از آن زلزله بزرگ ويران و نابود شدند و شهرجديد آن نيز شهري است بدون كوچه كه درآن هيچ كوچه اي ديده نمي شود و داراي خانه هايي محكم و ضد زلزله است.

برگرفته از : fa.wikipedia.org